|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Раіса Баравiкова «На грудку ў галавах пасадзiце шыпшыну...» На жаль, не ведаю, ці расце на тым самотным грудку ў галавах шыпшына, але чамусьці адразу згадаўся гэты верш Сяргея Іванавіча Грахоўскага, як толькі наважылася напісаць колькі слоўкаў да яго дзевяностапяцігадовага юбілею, які, як і дзевяностагоддзе, адзначацца будзе без яго. А як бракуе, як не стае сёння мудрага, разважлівага і проста цёплага слова Сяргея Іванавіча, слова — у падтрымку літаратуры, нашай мовы, ды і саміх пісьменнікаў. Праціналі яе навылёт халады, Ледзяныя снягі замяталі на кручы, То цяпла неставала, то чыстай вады, I з гадамі рабіўся шыпшыннік калючы. Не хапала заўсёды чагосьці ў жыцці, Толькі вечна жыла неадольная прага, Хоць у познюю восень яшчэ расцвісці На крутым узбярэжжы крывінкамі ягад... Паэты з пакалення Сяргея Іванавіча любілі звяртацца да вобраза шыпшыны, міжволі напрошваецца сарвацца з губ радок Уладзіміра Дубоўкі: «О, Беларусь! Мая шыпшына...» Напэўна, у тыя страшныя зімы трыццатых гадоў мінулага стагоддзя падчас лютавання сталінскіх рэпрэсій у сібірскіх снягах неаднойчы згадвалася гэтая такая наша, ледзь не каля кожнага сялянскага падворку ружа — водарная ды агністая. А з Сяргеем Іванавічам Грахоўскім упершыню я сустрэлася ў 1971 годзе на другім паверсе Дома друку, дзе тады раз-мяшчалася выдавецтва «Мастацкая літаратура». Каля яго стаялі яшчэ пісьменнікі, слухалі, як ён расказваў пра творчую паездку ці не ў Свярдлоўскую вобласць. Хто стаяў, ужо не помню, а Сяргей Іванавіч, як быццам гэта было ўчора, у вачах— высокі, статны, з вельмі адметным гучным голасам... Праз сем гадоў я атрымаю ад яго кнігу лірыкі з серыі «Бібліятэка беларускай паэзіі» з вельмі цёплым надпісам. Мяркую, гэтаму надпісу паспрыяла тое, што я жыла ў той час на агульнай кухні з мілай Верай Сапега, якая працавала машыністкай у часопісе «Бярозка» і...была зямлячкай Сяргея Іванавіча (нарадзілася і вырасла ў Глуску). I хаця сам Сяргей Іванавіч Грахоўскі нарадзіўся ў вёсцы Нобель былой Пінскай губерні, цяпер гэта Украіна, з Глускам звязаны многія яго гады. Гэтае мястэчка — радзіма яго маці, куды ён пераехаў разам з ёю ў пачатку імперыялістычнай вайны, дзе вучыўся ў сямігодцы, адкуль і пайшоў у вялікае і такое няпростае сваё жьпдцё. I калі згадваць далей біяграфію Сяргея Іванавіча, дык трэба адзначыць, што напачатку трыццатых гадоў ён працаваў на Бабруйскім дрэваапрацоўчым камбінаце і з'яўляўся членам Бабруйскай філіі БелАППа. Першы свой верш ён надрукаваў у часопісе «Беларускі піянер» у 1926 годзе. Потым друкаваўся ў газетах «Звязда», «Чырвоная змена», у часопісах «Маладняк», «Чырвоная Беларусь», «Беларусь калгасная». У 1935 годзе такі малады, ды ўжо вядомы пісьменнік скончыў Мінскі педагагічны інстытут і пачаў працаваць у рэдакцыі «Чырвонай змены», адкуль перайшоў на Беларускае радыё. Цікава, што ў савецкі час у біяграфічных даведках Сяргея Іванавіча пра яго далейшы працоўны шлях звычайна пісалася: «У гады Вялікай Айчыннай вайны працаваў у тылавым леспрамгасе. Дзесяць пасляваенных гадоў настаўнічаў у школах Беларусі і Новасібірскай вобласці...» I толькі ў канцы васьмідзесятых чытач з біяграфічных аповесцяў-успамінаў Сяргея Іванавіча Грахоўскага мог даведацца, што гэта была за праца «ў тылавым леспрамгасе». Хочацца працытаваць урывак з успамінаў Грахоўскага пра паэта Юрку Лявоннага, з якім яны разам працавалі ў 1935 годзе ў рэдакцыі грамадска-палітычнага вяшчання на Беларускім радыё: «...Беларускія пісьменнікі пачалі знікаць у 1930, 1933, а самая вялікая і бязлітасная «праполка» настала ўвосень 1936 года. У кожным доме да раніцы прыслухоўваліся да стуку, рыпу, гулу машыны, трымалі пакуначкі з бялізнаю ў чаканні «чорнага ворана». I ён не затрымліваўся, забіраў кожную ноч. Забраў мяне, знік і Лявонны. Больш мы не сустракаліся ніколі. Год праседзелі «пад следствам», напэўна, у суседніх адзіночках і камерах, вадзілі нас на допыты па адных калідорах, круцілі, ламалі, выцягвалі душу «на канвеерах», а пабачыцца так і не давялося. У верасні 1937-га мяне перавялі ў гарадскую, кацярынінскіх часоў турму і кінулі ў агульную камеру. Якраз пад ёю, акно над акном, у сутарэнні сядзеў Юрка Лявонны. Мы адразу пачалі з Юркам перагаворвацца. Яму прыпісалі некалькі страшных артыкулаў. Прыкладна ў канцы верасня Лявонны «не выйшаў у эфір». Праз чатыры дні паведамілі з сутарэння: "Не вярнуўся. Забралі рэчы"». У мяне ёсць верш, які гэтак і называецца «1937». Прысвечаны ён Сяргею Іванавічу Грахоўскаму і друкаваўся ў 1992 годзе ў кнізе «Люстэрка для самотнай»: I нараў чорныя рады. I злосць — у перахлёст. А на партрэце правадыр смяецца ў поўны рост. I друг ужо табе не друг, I брат ужо не брат... Які замкнуўся страшны круг! I ты глядзіш з-за крат (зацяўшы горкі свой знявер) на голы сук цішком... А ён нібыта рэвальвер з узведзеным курком. Сярод вершаў Сяргея Іванавіча — няшмат прысвячэнняў. Але, скажам, верш памяці Аляк-сея Пысіна я, магчыма, адна з першых пачула ад яго па тэлефоне. А вось гэты, прысвечаны пісьменніку Уладзіміру Мяжэвічу, з якім яны дзялілі на дваіх адну скарынку ў тым страшным «тылавым леспрамгасе»: Ты помніш Калючьм сінія зімы? Ты помніш Глухія сігналы адбою? Ты помніш разлукі? I толькі Радзіма Была неразлучна са мной і з табою. Здавалася, ўсё засталося ў мінулым, I мы анікога на свеце не мелі, Мы клікалі... Ноч азывалася гулам, I белыя сосны ў трывозе нямелі... Тут мне хочацца згадаць Уладзіміра Мяжэвіча— цікавага пісьменніка, далікатнага, інтэ-лігентнага чалавека. Дзесьці ў сярэдзіне семідзесятых па лініі прапаганды мастацкай літара-туры яго запрасілі на вечар у бібліятэку нейкай сярэдняй навучальнай установы, і ён папрасіў, каб туды пайшла яшчэ і я, маўляў, хай пачытае моладзі лірычныя вершы. Нас вельмі добра прымалі, а ў канцы сустрэчы кожнаму падарылі пано з дрэва, інкруставанае саломкай. Мне — нейкія кветкі, а Уладзіміру Мяжэвічу — герб былой дзяржавы. I вось едзем мы на трамваі, выходзім на тагачасным Ленінскім праспекце, і Мяжэвіч пакідае сваё пано на сядзенні. «Уладзімір Навумавіч, — кажу яму. — Вы забыліся на сваё пано!» А ён махнуў рукою і зашаптаў мне: «Не забыўся, а пакінуў... Можа, яно некаму болып спатрэбіцца». Праз час, калі чытала аповесць «Зона маўчання» Сяргея Іванавіча Грахоўскага, міжволі згадала той эпізод. Сапраўды, прайшоўшы праз такое пекла, навошта было Уладзіміру Мяжэвічу тое пано? Але вярнуся да вершаў-прысвячэнняў Сяргея Іванавіча. Мне сорамна здавалася часамі, Сярод хлапцоў — цыбатых забіяк — Назваць цябе, як у маленстве, «мама», Таму часцей не называў ніяк... Гэта радкі з верша «Мама», якія не патрабуюць, ніякага каментару. А вось іншае прысвячэнне — «Валянціне»: * * * Я цябе прыгадаў Басаногаю, шустраю, тонкай. Пад нагамі рассыпала Раніца зерні расы, I тады, у далёкія тыя часы, Я цябе уяўляў Залатою сасонкай, I здавалася, будзеш такою заўжды... Валянціна Міхайлаўна — жонка паэта. Яна з двума маленькімі дзецьмі паехала разам з Сяреем Іванавічам у высылку ў Новасібірскую вобасць. Пра гэта вельмі пранікнёна напісала ў прадмове да выбраных твораў Сяргея Грахоўскага, што выйшлі летась у выдавецтве «Беларускі кнігазбор», літаратуразнаўца Лідзія Савік. А яшчэ шмат слоў, поўных захаплення, пра Валянціну Міхайлаўну даводзілася мне чуць ад сваёй свякроўкі Вольгі Антонаўны Даманеўскай, якая прцавала ў той жа мінскай школе, дзе настаўнічала Валянціна Міхайлаўна. Ды самыя высокія і пяшчотныя словы пра яе, вядома ж, належаць пяру Сяргея Іванавіча: «Ты, мабыць, добра, ведаеша сама, / што ні ў дарозе, ні ў сваім пакоі / мне без цябе ні радасці няма, / ні шчасця, ні ратунку, ні спакою...» Паэт-лірык, тонкі і пранікнёны, паэт-філосаф, дзе ўсё жыццё ў радках з яго глыбокім і найчасцей балючым зместам. 3 1956 года Сяргей Іванавіч Грахоўскі аддаецца цалкам літаратурнай працы. Яго пяру належыць шмат кніг паэзіі, а гэта і «Дзень нараджэння», і «Чаканне», напісаныя ў; канцы пяцідзесятых, а за імі — «Табе зайздросціць сонца», «Памяць», «Тры вымярэнні», “Паэма дарог», «Зазімак», «Асеннія гнёзды», якая ў 1982 годзе была адзначана Літаратурнай прэміяй імя Аркадзя Куляшова. Плённа развінуўся талент Сяргея Іванавіча і ў прозе. Яго аповесці «Рудабельская рэспубліка», «Гарачае лета”, «Ранні снег» перакладаліся на іншыя мовы. Інсцэніроўка па аповесці «Рудабельская бліка» ішла на сцэнах Дзяржаўнага акадэмічнага тэатра імя Янкі Купалы і Гомельскага абласнога драматычнага тэатра. Па гэтай аповесці ў свой час на кінастудыі «Беларусьфільм» створана мастацкая кінастужка. 1983 годзе Сяргею Іванавічу Грахоўскаму прысуджана званне «Заслужаны работнік культуры Беларусі», а ў 1992 за кнігу «Споведзь» ён атрымаў Дзяржаўную прэмію нашай краіны. I яшчэ пра адно. Як не згадаць тут пераклады пісьменніка з іншых моў. А гэта паэзія Аляксандра Пушкіна, Яна Райніса, Аляксандра Твардоўскага, Расула Гамзатава... Працытаваць жа хочацца радкі з геніяльнага шэдэўра Аляксандра Блока «Незнаёмка» ў не менш геніяльным перакладзе Сяргея Грахоўскага: .. .У пэўны час, якога прагнуў так (Ці гэта толькі сніцца мне?), Дзявочы стан, у шоўк зацягнуты, Плыве ў задымленым акне... Павеюць колішняй аздобаю Яе пярсцёнкі, і шаўкі, Капелюшок, пяро з жалобаю, Празрыстасць вузкае рукі. Прыкуты, як да самай блізкае, За вэлюмам лаўлю пагляд, Чаррўны бераг тонкай рыскаю За дзіўны вабіць далягаяд... «Чароўны бераг»... Хай даруе мне душа Аляксандра Блока, але тым самым чароўным берагам бачыцца творчасць Сяргея Іванавіча Грахоўскага, ды і ўся яго постаць, якая аддалілася ад нас у сваю бясконцую далеч у снежні 2002 года. Толькі аддалілася, каб выразней было бачыць і разумець беларусам, што: Свабода і Воля — 3 адзінага поля, 3 адзінага лёсу, 3 адзінай мяжы, Адна ў іх нядоля, Адзіная доля — Ці шчасце прыносіць, Ці быць на крыжы... Гэта радкі аднаго з апошніх вершаў Сяргея Грахоўскага, напісанага ў 2002 годзе. 
|
 |
| ©2010-2010, Таццяна Грахоўская. Усе правы абаронены. |